Tiêu chuẩn ISO 42001:2023 – Hệ thống quản lý trí tuệ nhân tạo

Sự ra đời của trí tuệ nhân tạo (AI) mang lại nhiều lợi ích đột phá cho xã hội và doanh nghiệp, tuy nhiên cũng tiềm ẩn không ít rủi ro về đạo đức, an toàn và tính minh bạch. Nhằm thiết lập một khuôn khổ quản lý hiệu quả và có trách nhiệm, Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO) đã ban hành bộ tiêu chuẩn ISO 42001:2023 – Hệ thống quản lý trí tuệ nhân tạo. Đây là tiêu chuẩn đầu tiên trên thế giới giúp các tổ chức thiết lập, triển khai, duy trì và cải tiến liên tục hệ thống AI một cách có kiểm soát, bền vững và đáng tin cậy. Cùng SQC Certification đi tìm hiểu về bộ tiêu chuẩn này trong bài viết hôm nay.

Tiêu chuẩn ISO 42001 là gì? 

Bộ tiêu chuẩn ISO/IEC 42001 là bộ tiêu chuẩn mới được Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO) ban hành có đưa ra những quy định cũng như các yêu cầu đối với một Hệ thống quản lý trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence Management System – AIMS). Nó được thiết kế cho các thực thể cung cấp hoặc sử dụng các sản phẩm hoặc dịch vụ dựa trên AI, đảm bảo việc phát triển và sử dụng hệ thống AI một cách có trách nhiệm.

Cụ thể, ISO 42001:2023 nhằm mục đích:

• Hướng dẫn thiết lập, thực hiện, duy trì và cải tiến liên tục hệ thống quản lý AI.
• Giúp tổ chức quản lý rủi ro và cơ hội liên quan đến việc phát triển, triển khai và sử dụng AI.
• Đảm bảo các hệ thống AI được phát triển và vận hành một cách đáng tin cậy, minh bạch, an toàn và có đạo đức.

Tầm quan trọng của ISO/IEC 42001

ISO 42001:2023 chính là bộ tiêu chuẩn dành riêng cho hệ thống quản lý Trí tuệ nhân tạo AI đầu tiên trên thế giới. Bộ tiêu chuẩn ISO/IEC 42001 này đóng vai trò then chốt trong việc định hình cách các tổ chức tiếp cận và kiểm soát công nghệ trí tuệ nhân tạo. Hiện nay bối cảnh trí tuệ nhân tạo ngày càng phát triển nhanh chóng. ISO 42001:2023 này mang đến những chỉ dẫn thực sự cần thiết nhằm xử lý tốt các đặc thù về đào đức, tính minh bạch cũng như khả năng thích ứng một cách liên tục. Đồng thời, nó giúp các tổ chức xây dựng một khung quản lý bài bản nhằm nhận diện, đánh giá và cân bằng giữa rủi ro, cơ hội và đổi mới công nghệ một cách có trách nhiệm.

---

Qúa trình hình thành và phát triển ISO 42001:2023

Tiêu chuẩn ISO/IEC 42001:2023 về Hệ thống quản lý trí tuệ nhân tạo (AI) được hình thành từ một quá trình hợp tác chặt chẽ và toàn diện giữa các chuyên gia đa ngành trên toàn cầu. Với sự tham gia của các đại diện từ lĩnh vực công nghệ, luật pháp, đạo đức, kinh doanh và quản lý, tiêu chuẩn này được phát triển nhằm phản ánh đầy đủ các khía cạnh phức tạp và rủi ro mà AI đặt ra.

Quá trình xây dựng ISO 42001 do Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO) phối hợp với Ủy ban Kỹ thuật Điện quốc tế (IEC) dẫn dắt, cùng sự đóng góp từ các viện nghiên cứu, doanh nghiệp, cơ quan quản lý và tổ chức phi chính phủ trên nhiều quốc gia. Nhờ sự tham vấn rộng rãi này, ISO 42001 mang tính quốc tế, liên ngành và khả thi trong nhiều bối cảnh văn hóa – pháp lý khác nhau.

Bộ tiêu chuẩn ISO/IEC 42001:2023 này ra đời nhằm giải quyết tốt một số thách thức toàn cầu về AI bao gồm: vấn đề đạo đức, các quyền riêng tư, tính minh bạch cũng như an toàn. Bộ tiêu chuẩn ISO 42001 này không chỉ là công cụ kỹ thuật mà còn là một trong những nền tảng giúp cho các tổ chức có thể triển khai cũng như vận hành AI một cách có trách nhiệm, đáng tin cậy cũng như vì lợi ích chung của xã hội.

Kết nối với chuyên gia

---

Đối tượng cần áp dụng tiêu chuẩn ISO/IEC 42001:2023

Tiêu chuẩn ISO/IEC 42001:2023 được thiết kế dành cho mọi tổ chức có liên quan đến việc phát triển, triển khai hoặc sử dụng hệ thống trí tuệ nhân tạo (AI), bao gồm các tổ chức như:

• Doanh nghiệp phát triển AI như các công ty công nghệ, startup AI, viện nghiên cứu phát triển phần mềm hoặc sản phẩm tích hợp AI.
• Tổ chức ứng dụng AI trong hoạt động bao gồm các doanh nghiệp sử dụng AI để tối ưu hóa quy trình sản xuất, dịch vụ khách hàng, phân tích dữ liệu, vận hành thông minh…
• Đơn vị cung cấp dịch vụ hoặc giải pháp AI bao gồm các công ty tư vấn, nhà cung cấp nền tảng AI, các bên phát triển hệ thống AI cho khách hàng bên ngoài.
• Cơ quan quản lý và tổ chức chính phủ bao gồm các tổ chức công cần đảm bảo sử dụng AI minh bạch, có đạo đức, tuân thủ quy định và bảo vệ quyền lợi công dân.
• Tổ chức quan tâm đến quản trị rủi ro và đạo đức AI bao gồm những đơn vị muốn xây dựng niềm tin với khách hàng, đối tác và xã hội thông qua quản trị AI có trách nhiệm.

---

Các thành phần chính và thông số kỹ thuật của ISO 42001

Bộ tiêu chuẩn ISO/IEC 42001:2023 này có tiến hành thiết lập một trong những khuôn khổ toàn diện cho việc quản lý hệ thống trí tuệ nhân tạo (AI) trong các tổ chức của bạn. Bộ tiêu chuẩn này có tiến hành nhấn mạnh được tầm quan trọng của việc phát triển và triển khai AI một cách đạo đức, an toàn và minh bạch. Phần này trình bày các thành phần cốt lõi và thông số kỹ thuật của ISO 42001, cung cấp hướng dẫn về quản lý AI, đánh giá rủi ro và tác động, đồng thời giải quyết các vấn đề về bảo vệ dữ liệu và bảo mật AI.

Các thành phần cốt lõi của tiêu chuẩn ISO 42001

Bộ têu chuẩn ISO 42001 này hiện đang được xây dựng có bao gồm những thành phần cốt lõi cần thiết cho việc quản lý hiệu quả các hệ thống AI bao gồm:

• Hệ thống quản lý AI (AIMS): Tích hợp với các quy trình của tổ chức để đảm bảo cải tiến liên tục và phù hợp với các tiêu chuẩn ISO khác.
• Đánh giá rủi ro AI: Một phương pháp tiếp cận có hệ thống để xác định và giảm thiểu rủi ro trong suốt vòng đời của AI.
• Đánh giá tác động của AI: Đánh giá hậu quả của AI đối với cá nhân và xã hội.
• Bảo vệ dữ liệu và bảo mật AI: Tập trung vào việc tuân thủ luật riêng tư và bảo vệ hệ thống AI khỏi các mối đe dọa.

Thông số kỹ thuật hướng dẫn quản lý AI

Trong bộ tiêu chuẩn ISO 42001:2023 này có đưa ra các thông số kỹ thuật của ISO 42001 cung cấp hướng dẫn chi tiết về việc:

• Thiết lập và duy trì hệ thống quản lý AI phù hợp với mục tiêu của tổ chức và các tiêu chuẩn đạo đức.
• Thực hiện các quy trình giám sát và cải tiến liên tục các hệ thống AI.
• Đảm bảo rằng các hệ thống AI được thiết kế và triển khai theo cách tôn trọng quyền riêng tư, bảo mật và các cân nhắc về đạo đức.
• Yêu cầu đối với Đánh giá Rủi ro và Tác động AI

Theo tiêu chuẩn ISO 42001, các tổ chức phải:

• Tiến hành đánh giá rủi ro AI toàn diện để xác định những rủi ro tiềm ẩn đối với người dùng và xã hội.
• Thực hiện đánh giá tác động của AI để hiểu rõ hơn về hậu quả rộng hơn của việc triển khai AI đối với cá nhân và cộng đồng.
• Xây dựng và thực hiện các chiến lược để giảm thiểu rủi ro đã xác định và giảm thiểu tác động tiêu cực.

Với việc tuân thủ tốt các hướng dẫn cũng như yêu cầu có đưa ra trong bộ tiêu chuẩn ISO 42001, các tổ chức quốc tế hiện nay đều có thể hướng sự phức tạp trong việc quản lý AI để có thể đảm bảo rằng hệ thống AI của họ hoạt động hiệu quả và có đạo đức, an toàn cũng như phù hợp với các tiêu chuẩn toàn cầu.

Với vai trò là một tiêu chuẩn hệ thống quản lý, ISO/IEC 42001:2023 được xây dựng dựa trên nguyên tắc “Lập kế hoạch – Thực hiện – Đánh giá – Cải tiến” (PDCA), xoay quanh chu trình thiết lập, vận hành, duy trì và cải tiến liên tục các hệ thống trí tuệ nhân tạo. Cách tiếp cận này mang ý nghĩa thiết thực ở nhiều khía cạnh:

• Trước hết, nó đảm bảo rằng giá trị mà AI mang lại được khai thác tối đa, đồng thời các hoạt động giám sát được tiến hành một cách có hệ thống và hiệu quả.
• Tiếp theo, hệ thống giúp tổ chức linh hoạt điều chỉnh quy trình để thích ứng với sự biến đổi không ngừng của công nghệ AI.
• Quan trọng hơn, tiêu chuẩn này thúc đẩy việc đánh giá rủi ro định kỳ, từ đó xác định các biện pháp kiểm soát phù hợp nhằm quản lý và giảm thiểu rủi ro liên quan đến AI.

Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo ngày càng phổ biến trên toàn cầu, ISO/IEC 42001 được kỳ vọng sẽ phối hợp chặt chẽ với các tiêu chuẩn quản lý khác như ISO 9001 (quản lý chất lượng), ISO 14001 (quản lý môi trường) hay ISO/IEC 27001 (an toàn thông tin), tạo nên nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững và thành công dài hạn của tổ chức.

Kết nối với chuyên gia

---

Cách triển khai ISO/IEC 42001:2023 trong tổ chức của bạn

Việc các tổ chức tiến hành triển khai bộ tiêu chuẩn ISO/IEC 42001:2023 được coi là một trong tổ chức không chỉ giúp kiểm soát tốt các hệ thống trí tuệ nhân tạo, mà còn tăng cường niềm tin từ khách hàng, đối tác và xã hội. Chúng tôi xin chia sẻ cho bạn về các cách thức triển khai bộ tiêu chuẩn này một cách hiệu quả nhất:

Đánh giá hiện trạng AI trong tổ chức

Tổ chức của bạn cần xác định hệ thống, ứng dụng cũng như quy trình có tiến hành sử dụng AI. Việc đánh giá này có đưa ra được các mức độ rủi ro cũng như các tác động và cơ hội từ việc áp dụng AI. Chúng ta cần phân tích sự phù hợp với các yêu cầu cơ bản của bộ tiêu chuẩn ISO 42001.

Cam kết từ lãnh đạo

Ban lãnh đạo của bạn cần phải hiểu rõ được tầm quan trọng của việc quản lý AI cũng như đưa ra được các cam kết hỗ trợ nguồn lực. Bạn cần phải thiết kế được các chính sách AI phù hợp với định hướng chiến lược của tổ chức.

Thiết kế Hệ thống Quản lý AI (AIMS)

Tổ chức cần thiết kế hệ thống Quản lý AI (AIMS) bằng việc xây dựng khung quản lý theo mô hình PDCA (Plan-Do-Check-Act). Tổ chức của bạn cũng cần phải thiết lập rõ các mục tiêu, vai trò cũng như trách nhiệm và quy trình quản lý AI một cách cụ thể.

Xây dựng quy trình vận hành và kiểm soát AI

Tổ chức của bạn cần thiết phải thiết lập tốt các quy trình triển khai, giám sát và đánh giá cái cải tiến theo các ứng dụng AI. Đảm bảo AI vận hành minh bạch, có đạo đức và an toàn. Quản lý dữ liệu, quyền riêng tư và các vấn đề pháp lý liên quan đến AI.

Đào tạo & nâng cao nhận thức

Việc đào tạo nội bộ cho các bộ phận có liên quan về AI cũng như các yêu cầu của bộ tiêu chuẩn ISO 42001. Bạn cần phải nâng cao được nhận thức về các rủi ro cũng như trách nhiệm trong việc phát triển và sử dụng AI

Đánh giá nội bộ và cải tiến

Hệ thống Quản lý AI cần được thực hiện và đánh giá tốt định kì hệ thống quản lý I

• Thực hiện đánh giá định kỳ hệ thống quản lý AI.
• Phân tích kết quả, khắc phục sự không phù hợp và đưa ra biện pháp cải tiến liên tục.

Sẵn sàng cho chứng nhận (nếu cần)

• Sau khi hệ thống vận hành ổn định, tổ chức có thể lựa chọn chứng nhận ISO/IEC 42001 để khẳng định cam kết với quản lý AI có trách nhiệm và bền vững.

Lưu ý:

Việc triển khai ISO 42001 nên được thực hiện một cách linh hoạt, phù hợp với quy mô, đặc điểm và mục tiêu sử dụng AI trong tổ chức. Đây không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là một bước đi chiến lược giúp tổ chức tạo ra lợi thế cạnh tranh trong kỷ nguyên AI.

Kết nối với chuyên gia

---

Lợi ích khi doanh nghiệp áp dụng Tiêu chuẩn ISO 42001:2023

Việc tổ chức của bạn tiến hành triển khai ISO/IEC 42001 thành công mang lại nhiều giá trị thiết thực cho tổ chức trong việc quản lý, kiểm soát và phát triển trí tuệ nhân tạo (AI) một cách có trách nhiệm và bền vững. Dưới đây là những lợi ích nổi bật khi doanh nghiệp triển khai áp dụng:

1. Quản lý rủi ro và tăng tính minh bạch

Tổ chức của bạn có thể nhận diện, đánh giá tốt rủi ro và kiểm soát của các rủi ro có liên quan đến AI như việc sai lệch thuạt toán, việc mất an toàn dữ liệu cũng như ra quyết định thiếu đạo đức. Tăng tính minh bạch trong cách AI được xây dựng, triển khai và vận hành.

2. Đảm bảo tuân thủ pháp lý và đạo đức

Tổ chức của bạn có thể tuân thủ tốt các quy định về pháp lý ban hành có liên quan đến các quyền riêng tư và bảo vệ dữ liệu và AI có đạo đức. Giúp xây dựng niềm tin với khách hàng, đối tác và cơ quan quản lý.

3. Tăng cường khả năng thích ứng công nghệ

Hiện nay các tổ chức có thể cung cấp một cách linh hoạt và dễ dàng trước sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ AI. Từ đó đảm bảo luôn luôn phù hợp với mục tiêu kinh doanh và môi trường vận hành.

4. Cải tiến liên tục hiệu quả của hệ thống AI

Tổ chức của bạ có thể tiến hành thúc đẩy đánh giá một cách định kỳ cũng như có đưa ra những cải tiến không ngừng về hệ thống AI theo chu trình PDCA (Plan–Do–Check–Act). Từ đó có thể tối ưu được những hiệu suất cũng như hiệu quả trong ứng dụng AI.

5. Tạo lợi thế cạnh tranh và uy tín thương hiệu

Việc các tổ chức tiến hành tuân thủ ISO 42001 giúp doanh nghiệp khẳng định vị thế tiên phong trong ứng dụng AI có trách nhiệm. Bên cạnh đó giúp tăng sức mạnh hấp dẫn với các nhà đầu tư, từ phía khách hàng cũng như đối tác quốc tế.

6. Hài hòa với các hệ thống quản lý khác

ISO 42001 có thể tích hợp dễ dàng với các tiêu chuẩn quản lý khác như ISO 9001 (chất lượng), ISO 27001 (an toàn thông tin), ISO 14001 (môi trường), giúp tổ chức quản lý tổng thể hiệu quả hơn.

---

Dịch vụ chứng nhận ISO 42001:2023 tại SQC Certification

---