Cần hoàn thiện khung chính sách quản lý AI

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành một trong những trụ cột then chốt thúc đẩy đổi mới sáng tạo, góp phần quan trọng vào tăng trưởng kinh tế, văn hóa và xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh những cơ hội to lớn mà AI mang lại, vẫn tồn tại nhiều thách thức liên quan đến vấn đề đạo đức và pháp lý, đòi hỏi phải xây dựng một khung chính sách quản lý phù hợp, toàn diện và kịp thời.

>>> Tiêu chuẩn ISO 42001:2023 – Hệ thống quản lý trí tuệ nhân tạo

Theo Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo đến năm 2030, được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt ngày 26/1/2021, AI được xác định là công nghệ mũi nhọn, đóng vai trò nền tảng cho công cuộc chuyển đổi số quốc gia. Chiến lược đặt mục tiêu đưa Việt Nam trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo về AI trong khu vực, nằm trong nhóm 4 quốc gia hàng đầu ASEAN và Top 50 nước dẫn đầu thế giới về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI. Cùng với đó, việc hoàn thiện hệ thống pháp luật và hành lang pháp lý cho AI được xem là nhiệm vụ cấp thiết nhằm đảm bảo cho sự phát triển bền vững và có trách nhiệm của công nghệ này.

Tiến sĩ Phạm Thị Thúy Nga, Viện Nhà nước và Pháp luật (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam), nhận định rằng pháp luật giữ vai trò then chốt trong việc định hướng, điều chỉnh và bảo vệ các hoạt động học thuật liên quan đến AI. Bà nhấn mạnh sự cần thiết phải quy định rõ nghĩa vụ công bố việc sử dụng AI — bao gồm cả khía cạnh kỹ thuật (thuật toán, dữ liệu huấn luyện) và khía cạnh đạo đức (tác động xã hội, nguy cơ sai lệch) — nhằm đảm bảo tính minh bạch và chính danh của tri thức được tạo ra. Do AI không có tư cách pháp nhân, không có ý chí hay năng lực chịu trách nhiệm, nên mọi hậu quả phát sinh trong quá trình vận hành và ứng dụng AI đều cần được quy trách nhiệm cụ thể cho con người hoặc tổ chức liên quan.

Một khung chính sách pháp lý rõ ràng và chặt chẽ sẽ giúp xác định giới hạn, quyền và nghĩa vụ của các bên trong quá trình phát triển, khai thác và quản lý dữ liệu; đồng thời thúc đẩy đổi mới sáng tạo an toàn trong doanh nghiệp và viện nghiên cứu. Điều này không chỉ tạo sự gắn kết giữa hoạt động phát triển AI trong nước với các tiêu chuẩn quốc tế, mà còn mở rộng cơ hội hợp tác và hội nhập công nghệ toàn cầu. Như vậy, khung chính sách không chỉ là công cụ quản lý, mà còn là nền tảng quan trọng để AI phát triển một cách an toàn, nhân văn và có trách nhiệm.

Trên thế giới, nhiều quốc gia đã chủ động hoàn thiện khung pháp lý cho trí tuệ nhân tạo. Chẳng hạn, Hoa Kỳ ban hành Đạo luật về trách nhiệm giải trình thuật toán (2022); Canada thông qua Đạo luật Trí tuệ nhân tạo và Dữ liệu (2023); và Liên minh châu Âu (EU) đã ban hành Đạo luật AI vào năm 2024. Ở khu vực châu Á, Trung Quốc là một trong những quốc gia đi đầu trong việc xây dựng khung chính sách AI toàn diện với định hướng chiến lược rõ ràng. Ngoài kế hoạch quốc gia về “Phát triển AI thế hệ mới”, nước này còn ban hành nhiều quy định cụ thể như Quy định quản lý các thuật toán đề xuất trên Internet và Quy định về nội dung tổng hợp do AI tạo ra. Bộ Khoa học và Công nghệ Trung Quốc cũng đã ban hành Hướng dẫn đạo đức về AI với nguyên tắc “lấy con người làm trung tâm”, bảo đảm công bằng, an toàn và trách nhiệm.

Tương tự, Nhật Bản cũng sớm ban hành Hướng dẫn cơ bản về đạo đức trong AI và thành lập Hội đồng chuyên gia về AI trong khuôn khổ Đạo luật Cơ bản về Khoa học, Công nghệ và Đổi mới. Đặc biệt, đầu năm 2025, Nhật Bản tiếp tục thông qua Luật thúc đẩy nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI, trong đó quy định rõ nghĩa vụ hợp tác, chia sẻ thông tin giữa các chủ thể phát triển, phân phối và ứng dụng công nghệ này. Cơ chế ràng buộc pháp lý này được xem là bước tiến quan trọng trong việc nâng cao năng lực quản lý và kiểm soát rủi ro đối với các hệ thống AI có mức độ tác động cao.

Nguồn: Báo nhân dân